حتما بارها برای شما پیش آمده كه دچار خواب‌رفتگی دست و پا شوید و گزگز و سوزش ناشی از آن شما را آزار دهد.

راه رفتن با پایی كه خواب رفته كار دشواری است و تنها راه‌حل شل گذاشتن اندام است تا آرام‌آرام به حالت طبیعی باز گردد...

احساس خواب‌رفتگی در اندام‌ها یا هر قسمتی از بدن یك احساس غیرطبیعی و همراه با سایر شكایات حسی نظیر سوزن‌سوزن شدن، گزگز و مورمورشدن یا احساس سوزش است که اصطلاحا آن را «پارستزی» می‌نامند. این حالت‌ها می‌تواند به صورت موقت یا مزمن روی دهد.

بیشتر موارد خواب‌رفتگی دست و پا ناشی از فشار روی یك یا چند عصب است و اغلب چند دقیقه بعد از حذف فشار از بین می‌رود. در واقع حس و تحریكات حسی دست و پا از طریق سلول‌های عصبی به نام نرون از مسیر نخاع وارد مغز می‌شود و هرگونه اختلال در عملكرد این مسیر به طوری كه نتواند پیام حسی را به خوبی به مغز منتقل كند به بروز پارستزی می‌انجامد.

خواب‌رفتگی اندام نشانه بیماری است؟
معمولا پارستزی زمانی رخ می‌دهد كه مثلا در اثر بد نشستن یا نشستن طولانی‌مدت به صورت دوزانو یا چهارزانو پاها دچار خواب‌رفتگی شوند ولی اگر خواب‌رفتگی اندام به صورت روزمره یا مداوم یا خودبه‌خود و بدون فشار خارجی روی عصب باشد، می‌تواند نشانه یك اختلال یا بیماری زمینه‌ای در بدن باشد.

 

طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات می‌توانند به عصب آسیب بزنند. از گیرافتادن عصب در محل‌های خاصی از بدن و تحت فشار قرارگرفتن آن تا بیماری‌های سیستم عصب مركزی – محیطی یا مشكلات ارتوپدی. در صورتی كه از این ‌دسته از افراد هستید، بهتر است برای بررسی علت زمینه‌ای به پزشك مراجعه كنید.

در مواردی خواب‌رفتگی اندام نشانه‌ای از یك بیماری مهم است كه بررسی سریع را می‌طلبد. گاهی هم می‌تواند علامت عارضه‌دارشدن یك بیماری زمینه‌ای باشد مثلا در بیماران دیابتی. دیابت به خصوص اگر كنترل‌نشده باشد به اعصاب حسی یا حركتی محیطی آسیب می‌رساند كه این جزو شایع‌ترین عوارض این بیماری است و علائم آن به نوع آسیب بستگی دارد ولی در اكثر موارد اولین نشانه‌ آن احساس خواب‌رفتگی، گزگز و مورمورشدن در انگشتان پا و در موارد طول كشیده، در انگشتان دست است. این علائم معمولا در طول شب تشدید می‌شود.

میزان شیوع این نوع آسیب در بیماران دیابتی 20 تا 30 درصد گزارش شده است كه البته احتمال آن با توجه به سن بیماری و طول مدت ابتلا به دیابت، همراهی با پرفشاری و چربی خون بالا یا سیگاركشیدن فرد افزایش می‌یابد. كنترل مناسب قندخون تا حدود زیادی از احتمال بروز پارستزی می‌كاهد.

گاهی اولین علامت بیماری گیلن‌باره احساس خواب‌آلودگی و گزگز در انگشتان پاست كه متعاقب آن ضعف پیشرونده ایجاد می‌شود. تعدادی از بیماران مبتلا به كم‌كاری تیروئید از پارستزی دست و پا همراه با عدم تحمل سرما شكایت دارند.

علاوه بر فشارهایی كه ذكر شد، در صورتی كه خواب رفتن در دست و پا محدود به انگشت خاص یا محل خاصی از دست و پا باشد، آسیب‌های دیسك و آرتروز ستون فقرات، گردن یا كمر از جمله مواردی هستند كه باید آنها را در نظر داشت كه معمولا در این افراد شكایت از درد كمر و گردن (خفیف یا شدید) یا سابقه قبلی آن وجود دارد.
پارستزی و خواب‌رفتگی می‌تواند یكی از علائم شایع بیماری «ام‌اس» (MS) باشد.

 

حدود 80 درصد بیماران، درجاتی از این اختلال حسی را در مقاطعی از سیر بیماری خود تجربه می‌كنند. گاهی خواب‌رفتگی یكی از نشانه‌های اولیه بیماری است. اگر پارستزی چند روز یا چند هفته طول بكشد، به‌خصوص اگر قسمت‌های وسیع یا پراكنده از بدن را گرفتار كند، باید آن را پیگیری و بررسی كرد.باید توجه داشت كه بسیاری از بیماری‌های دیگر هم در تشخیص افتراقی «ام‌اس» مطرح می‌شوند كه علائم مشابه دارند.

«ام‌اس» طبق معیارهای خاص بالینی و تصویری و نظر متخصصان مغز و اعصاب تشخیص داده می‌شود و هر بیماری با این علائم لزوما مبتلا به «ام‌اس» نیست. مثلا مبتلایان به «فیبرومیالژی» با علائم خستگی و درد منتشر عضلانی مراجعه می‌كنند كه انواع اختلالات حسی نظیر سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگی اندام می‌تواند از تظاهرات آن باشد. بیشتر بیماران با «فیبرومیالژی» اختلال خواب دارند یا از درجاتی از مسائل روانی نظیر افسردگی رنج می‌برند.

شایع‌ترین علت خواب‌رفتگی دست و پا
گیرافتادن و تحت فشار قرار گرفتن موضعی اعصاب محیطی از شایع‌ترین علل احساس خواب‌رفتگی دست و پاست زیرا این اعصاب در طول مسیر خود در محل‌های به خصوصی مستعد گیرافتادن یا آسیب‌های فشاری هستند. ناحیه پشت و داخلی آرنج، ناحیه مچ و دست، قسمت خارجی زیر زانو یا قسمت داخلی مچ پا از جمله این محل‌هاست.

 

مثلا آنچه تحت عنوان «نشانگان تونل كارپ» شناخته می‌شود، به دلیل گیرافتادن و فشار روی عصبی به نام «مدین» در ناحیه مچ دست اتفاق می‌افتد. این ناحیه (تونل مچ) شایع‌ترین محل گیرافتادن عصب است.

 

افراد مبتلا معمولا خانم‌های خانه‌دار بین سنین 30 تا 40 سال، كاربران رایانه، مكانیك‌های خودرو یا شاغلانی كه با دست زیاد كار می‌كنند، هستند. در صورت آسیب عصب، بیماران از گزگز و خواب‌رفتگی یا درد در انگشت نشانه یا میانی و شست در طول شب شكایت دارند و در موارد شدیدتر، این خواب رفتن در روز هم احساس می‌شود.

اگر خواب‌رفتگی دو یا سه انگشت وسطی شخص را از خواب بیدار كند و احساس كند كه با تكان دادن دست خواب‌رفتگی آن كمتر می‌شود، معمولا اولین تشخیص مطرح، «نشانگان تونل كارپ» است مگر خلاف آن ثابت شود. علاوه بر انجام كارهای زیاد با دست، گاهی این نشانگان در زمینه یك بیماری رخ می‌دهد مانند روماتوئید آرتریت، دیابت، آكرومگالی یا در دوران بارداری.

 

مشابه همین حالت ممكن است در مچ پا رخ دهد كه آن را «نشانگان تونل تارس» می‌گویند. در این حالت فرد به دنبال ایستادن طولانی یا راهپیمایی دچار كرختی، خواب‌رفتگی و درد در قسمت داخلی كف پا یا كف پاشنه می‌شود که با بیرون آوردن كفش و استراحت كاهش می‌یابد. عموما تروما (ضربه)، چاقی و تورم مفصل مچ پا از علل آن است و گاهی هم علت خاصی برای آن نداریم.

برخی اوقات علامت گیرافتادن عصب (عصب تیبیال) در ناحیه مچ پا شبیه علامت خارپاشنه است كه باید آنها را از هم افتراق داد.

از دیگر علل خواب‌رفتگی اندام‌ها، كم‌خونی از نوع كمبود ویتامین B12، ‌مسمومیت با فلزات سنگین نظیر سرب و ارسنیك، التهاب نخاع، ایسكمی موقت مغز، سكته‌های مغزی و گاهی تومورهاست ولی هر فردی با خواب‌رفتگی دست و پا نباید تا زمان بررسی آن به وسیله پزشك به خود برچسب بیماری خاص یا خطرناكی بزند. در هر فرد علت خواب‌رفتگی دست و پا به محل و همراهی با سایر علائم بستگی دارد